Sabahattin Ali (1907-1948)

Sabahattin Ali (1907-1948)

            Sabahattin Ali (25 Şubat 1907 - 2 Nisan 1948), Türk yazar ve şair.

Babasının mesleği gereğince ilköğrenimini farklı illerde tamamladı. Daha sonra Balıkesir Muallim Mektebine kaydolarak ilk şiir ve hikaye deneyimlerini gerçekleştirdi. Ardından İstanbul Muallim Mektebine geçti ve buradaki edebiyat öğretmeni Ali Canip Yöntem´in desteğiyle Çağlayan ve Akbaba gibi dergilerde çalışmaları yayınladı. Öğretmenlik diplomasını aldıktan sonra Yozgat´da bulunan bir ilkokula öğretmen olarak atandı. İlerleyen dönemlerde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yabancı dil eğitimi almak için Almanya´ya gönderilen öğrenci grubunda yer aldı. Almanya´da iki yıl kaldıktan sonra Türkiye´ye geri dönerek Bursa´da öğretmenlik yaptı. Daha sonra Aydın´daki bir okula Almanca öğretmeni olarak atandı. Burada komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla bir süre tutuklu kalan Sabahattin Ali, ardından da bir toplantıda Türk devlet yöneticilerini yerdiği iddiasıyla tekrar tutuklandı ve önce Konya Cezaevi´ne gönderilip ardından da Sinop Cezaevi´ne nakledildi. Bu dönemde memurluktan ihraç edilen Sabahattin Ali, görevine geri dönebilmek için Atatürk hakkında Benim Aşkım şiirini yazdı ve çeşitli devlet kurumlarında görevlendirildi. Ayrıca kendisine yüklenen sosyalist algısını kırmak için de Esirler adlı oyunu kaleme aldı.

1935 yılında Aliye Hanım´la evlendi ve Filiz Ali adında bir çocuğu oldu. 1940´lı yıllarda ise İçimizdeki Şeytan adlı romanı çeşitli tartışmalara neden oldu veNihal Atsız´ın İçimizdeki Şeytanlar adlı eseriyle karşılık buldu. Kürk Mantolu Madonna romanını ise ikinci kez askere alındığı dönemde yazdı. Sürdürdüğü yaşama yönelik olarak bir takım eleştirilere maruz kalan Sabahattin Ali, 1944´lü yıllarda Nihal Atsız´a açtığı hakaret davasını kazandı. İlerleyen dönemlerde ailesini Ankara´da bırakarak İstanbul´a geldi ve Aziz Nesin´le beraberMarkopaşa adındaki mizahi dergiyi çıkardı. Derginin siyasi bir eğilime yönelmesinden sonra hakkında çeşitli davalar açıldı ve tutuklanmasına karar verildi. Yine bu dönemlerde Sırça Köşk adlı eseri Bakanlar Kurulu tarafından toplatıldı. Ekonomik anlamda zor duruma düşen Sabahattin Ali çevresinin de yardımıyla bir kamyon edinerek nakliyeciliğe başladı.

Hakkında açılan davaların aleyhinde seyrettiği bir dönemde Türkiye´den ayrılmak istedi. Kendisine pasaport verilmeyince önce Suriye sınırından kaçmak istedi fakat başarılı olamadı. Daha sonra Üsküdar Paşakapısı Cezaevi´nden bir tanıdığının vasıtasıyla kaçakçı Ali Ertekin´le tanıştı ve Bulgaristan sınırına geçmek isterken öldürüldü. Kendisine kaçma girişimi için rehberlik eden Ali Ertekin, Sabahattin Ali´yi "milli hislerini tahrik ettiği" gerekçesiyle öldürdüğünü itiraf etti. İdam cezasıyla yargılanmasına karşın dört yılla hüküm giydi fakat kısa bir süre sonra serbest kaldı.

Edebi kişiliğini toplumcu gerçekçi bir düzleme oturtan Sabahattin Ali, yaşamındaki farklılıkları eserlerine de yansıttı ve ağırlıklı olarak öykü türünde yazmasına rağmen romanlarıyla da ön plana çıktı. Romanlarında yaptığı uzun tasvirlerle sevgi ve aşk konusunu işleyerek Kuyucaklı Yusuf, Kürk Mantolu Madonna ve İçimizdeki Şeytan adlı romanları edebiyat dünyasına kazandırdı. Öykülerinde ise sevgi ve aşk konusu ile beraber kırsal kesim sorunlarına değindi. Verdiği eserler Türk sinemasının çeşitli yapıtlarına konu oldu. Kuyucaklı Yusuf adlı romanı Milli Eğitim Bakanlığı´nın ortaöğretim öğrencilerine tavsiye ettiği 100 Temel Eser listesinde yer aldı. Kürk Mantolu Madonna ise Almanca, Fransızca, Arapça ve Rusça gibi çeşitli dillere çevrildi. Romanın İngilizce çevirisi de 2016 yılında Maureen Freely ve Alexander Dawe tarafından yapıldı.

      Sabahattin Ali Karadeniz kökenli bir aileye mensuptur. Büyükbabası Bahriye alay emini Oflu Salih Efendi´dir. Sabahattin Ali´nin Mehpare Taşduman´a yazdığı 24 Ağustos 1928 tarihlimektupta "Babam İstanbul´un eski ve asil bir ailesinin çocuğu idi"^[2] cümlesi, büyükbabasının gençken veya çocukken İstanbul´a gelip yerleştiğini göstermektedir. Bazı kaynaklar ise Sabahattin Ali´nin büyükbabasının yüzbaşı Mehmet Ali Bey olduğunu söylemektedir. Fakat yüzbaşı Mehmet Ali Bey, Sabahattin Ali´nin anne tarafından dedesidir. Nihal Atsız İçimizdeki Şeytanlar adlı eserinde Sabahattin Ali´nin kendisine babasının Oflu olduğunu söylediği belirtmiştir. Aliye Ali de kendisiyle yapılan özel bir görüşmede eşinin Karadeniz kökenli olduğunu fakat büyükbabasının sonradan İstanbul´a yerleştiğini söylemiştir.

 Sabahattin Ali´nin babası Eğridere´de zabit olarak çalışırken kendisinden 16 yaş küçük olan Hüsniye Hanımla tanışmış ve evlenmiştir. Bu evlilikten Sabahattin ve Fikret adında iki çocuğu olmuştur. Sabahattin Ali´nin babası I. Dünya Savaşı yıllarında "Divan-ı Harb Orfi Reisi" olarakÇanakkale´ye çağrılmıştır. Ailesine bağlı olan yüzbaşı Selahattin Bey eşini ve çocuklarını alarak Çanakkale´ye gider ve dört yıl kalır. Sabahattin Ali burada geçirdiği yıllardan zaman zaman mektup ve yazılarında bahsetmiştir. Babası savaştan sonraki dönemlerde kalp hastası olmuş, annesi histeri hastalığına yakalanmış, kardeşi Fikret ise kekeme olmuştur. Babası Ali Selahattin Bey biriktirdiği para ile İzmir´e gelerek tiyatro veya gazino işleriyle uğraşmak istemiştir. Belirli bir süre yolunda giden işleri İzmir´in işgali ile sekteye uğramıştır. Daha sonra ise ailecek Edremit´e göç ederek Hüsniye Hanım´ın babasının yanına gitmişlerdir. Sabahattin Ali´nin babası burada maddi sıkıntılar çekerken annesi ise ruhsal sorunlar yaşamıştır.^[4] Sabahattin Ali annesinin bu durumu için "muhakkak bir bahane bularak kavga çıkarır ve adama yediğini içtiğini zehir eder" demiştir.^[5] 1920´li yıllara gelindiğinde ise aileye Suha adında bir kız çocuğu katılmıştır. Ali Selahattin Bey ise evin geçimini sağlamak adına veresiye aldığı eşyaları çarşıda satmaya başlamıştır. Sabahattin de babasına yardım etmekteydi. Daha sonraları ise Hüsniye Hanım hastalanarak önce Fransız Hastanesi´ne ardından da İstanbul´daki Zeynep Kamil Hastanesi´ne sevk edilmiştir. Bu dönemlerde baba Ali Selahattin Bey Pelidköylü Mehmet Bey adındaki bir kişinin vekil-i umurluğunu yapmaya başlamış ve ekonomik anlamda rahatlamıştır. İstanbul´daki eşinin iyileşmeye başladığı haberi alan Ali Selahattin Bey eşini getirmesi için katibini göndermiştir. Fakat Hüsniye Hanım taburcu olmadan bir gün önce baba Ali Selahattin Bey hayatını kaybetmiştir.

Sabahattin Ali 25 Şubat 1907 tarihinde Edirne Vilayeti´nin Gümülcine Sancağı´na bağlı Eğridere ilçesinde doğmuştur.^]Doğum yılı farklı hesaplamalarda 1908 olarak çıksa bile kendisi Mehmet Behçet Yazar´a gönderdiği bir mektupta gün ve ay belirtmeden doğum yılının 1907 olduğunu belirtmiştir.^[8] Sabahattin Ali´nin babası dönemin entelektüel kesiminden olan Tevfik Fikret ve Prens Sabahattin´le olan dostluğundan dolayı çocuklarına bu kişilerin isimlerini vermeyi düşünmüş ve ilk oğluna Sabahattin diğerine ise Fikret ismini vermiştir. Sabahattin Ali yedi yaşına geldiğinde İstanbul´da Üsküdar´ın Doğancılarmahallesinde Füyûzâtı Osmâniye Mektebi´ne başlamıştır. Aynı dönemde babası Ali Selahattin Bey´in Çanakkale´ye tayini çıkmıştır ve oraya taşınmışlardır. Sabahattin Ali ilköğrenimine Çanakkale İptidai Mektebi´nde devam ederken seferberlik ilan edilmiş ve okul öğretmensiz kalınca da kapanmıştır. Daha sonraları Ali Selahattin Bey´in de çabalarıyla okul açılmış ve subaylar okulda öğretmenlik yapmaya başlamıştır. Ali Selahattin Bey kendisi de bu okulda Türkçe dersleri vermekteydi. Sabahattin Ali Mehpare Taşduman´a yazdığı bir mektupta Çanakkale´deki anılarını şöyle anlatmıştır:

Öğretmenliğinin ilk yılları

Sabahattin Ali öğretmenlik diplomasını aldıktan sonra Ankara Numune Hastanesi´nde baştabip yardımcısı olarak görevini sürdüren dayısı Rıfat Ali Ertüzün´ün yanına gitmiştir. Dayısının tayini Yozgat Devlet Hastanesi´nde başhekimlik görevi için çıkınca, yeğenini de yanına almak isteyen dayı Rıfaf Ali Ertüzün, dönemin mebuslarından Cevat Dursunoğlu Bey´le görüşür ve Sabahattin Ali Yozgat Merkez Cumhuriyet İlkokulu´na öğretmen olarak atanmasını sağlar.^[] Aile hep beraber Yozgat´a gitmiştir. Burada dayısının da etkisiyle Sabahattin Ali´nin çevresi gelişmiştir. Fakat burada yazdığı şiirleri ve hikayeleri okuyacak, kendisini anlayacak kişiler bulmakta zorlanmıştır. Buradaki durumunu İstanbul´daki arkadaşı olan Nahit hanıma yazdığı 24 Kasım 1927 tarihli mektupta şöyle anlatmıştır:

Nahit hanım Sabahattin Ali´nin sevdiği kişilerden biridir. Kendisiyle öğretmenlik stajında tanışmıştır. Önce dostluk havasında yürüyen arkadaşlıkları zamanla tek taraflı bir aşka dönüşmüştür. Yozgat´ta yazdığı şiirlerin ana temasında Nahit hanıma duyduğu sevgi vardır. Servet-i Fünun dergisinin 2 Şubat 1928 tarih ve 1642/168. sayısında (s.199) yayınlanan Bir Macera adlı şiirini Nahit hanıma ithaf edilmiştir. Sabahattin Ali karşılık görmeyen aşkını Ne Kazandık (1927), Kalbimde Aşkınız (1927), Ebedi (1928), Yat ve Uyu (1928), Bütün İnsanlara (1928), Firar (1928) ve Kudurmak (1928) adlı şiirlerinde de işlemiştir. 20 Nisan 1928 tarihli mektubunda ise şu ifadelere yer vermiştir.

Almanya yolculuğu ve geri dönüşü[

Sabahattin Ali Yozgat´ta geçirdiği bir yıllık süreden sonra artık İstanbul´a gelmeyi düşünmektedir. Yozgat´a beraber gittiği dayısı Rıfat Ali Ertüzün´de Ankara´da özel bir hastane (Ankara Sıhhat Yurdu) açarak oradan ayrılmıştır. Sabahattin Ali İstanbul´a tatile giderken Ankara Mili Eğitim camiasından tanıdığı kişilere uğramış ve onlara şaka ile karışık bir şekilde Yozgat´tan ayrılmak istediğini ve geri dönmesi halinde alacaklılarının kendisini öldürme ihtimalinden bahsetmiştir. Yetkiler ise kendisinin genç bir öğretmen olmasından ötürü "memleket senden hizmet bekler" demiş fakat istediği takdirde kendisini yurt dışına bile gönderebileceklerini bildirmiştir. Mustafa Kemal Atatürk o dönemlerde yabancı dil öğretmeni yetişsinler diye öğretmen okullarından mezun olan 15 kişinin beşer kişilik gruplar halinde İngiltere, Fransa ve Almanya´ya gönderilmesini istemiştir. Sabahattin Ali 1928 Kasım ayı sonlarında kendisiyle beraber seçilen kişilerle Almanya´ya gitmiştir. Sabahattin Ali 15 gün Berlin´de kaldıktan sonra Türk büyükelçiliğinin de yardımıyla Potsdam şehrine yerleşmiştir. İlk olarak dil öğrenmek için yaşlı bir kadının evine pansiyoner olarak girer. Daha sonra Almancasını güçlendirmek için özel bir kurum olan Deutsches Institut Auslander´ın kurslarına başlamıştır. Ayrıca I. Dünya Savaşı´nda Türkiye´de bulunmuş ve biraz Türkçe bilen eski bir subaydan dersler almıştır.^[6] Sabahattin Ali hafta sonları ise Almanya´ya giden ekipten olan Melahat Togar´la da görüşmektedir. Melahat Togar "Arkadaşım Sabahattin Ali" yazısında yazarın Almancayı tam öğrenmeden Almanca üzerinden Rus yazarlarını okuduğunu belirtmiştir.^[19] Sabahattin Ali bu yönü sayesinde İvan Turgenyev, Maksim Gorki, Edgar Allan Poe, Guy de Maupassant, Heinrich von Kleist, ETA Hofmann ve Thomas Mann gibi isimleri tanımış ve onların eserlerinden ilham almıştır. Potsdam´da kaldığı süre içerisinde İstanbul´u ve karşılıksız kalan aşkını özlemiş, 1 Ocak 1929 tarihinde Nahit hanıma yılbaşı hediyesi olarak yazdığı şiirleri göndermiş fakat yine cevap alamamıştır. Postdam´daki dil kurusunu bitirdikten sonra Berlin´de yatılı bir okula yerleştirilmiştir. Sabahattin Ali Almanya´ya 6 veya 7 yıl kalmak için gönderildiğini düşünmüş olsa bile aslında bu süre dört yıl olarak planlanmıştır. Ancak ikinci yılını tamamlayamadan Türkiye´ye geri dönmüştür. Türkiye´ye dönüşü hakkında üç farklı iddia mevcuttur. Bunlardan ilki: Sabahattin Ali´nin Nihal Atsız´a anlattığına göre; "Bu parazit Türkleri buradan atmalı!" diyen Alman öğrenciyi dövmüş olduğu iddiası. İkincisi: Alman öğrencilere komünizm propagandası iddiasına dayandırılarak sınır dışı edildiği. Üçüncü iddia ise arkadaşları Melahat Togar ve Kemal Sülker´in Türkiye´den geri çağrılması şeklindedir. Bu iddialardan son ikisi sağlam kaynaklara dayanmamaktadır. Sabahattin Ali´nin Almanya dönüşüNihal Atsız´la görüşmesi, Türk Ocağı´nı ziyaret etmesi ve Atsız Mecmua´da hikaye ve şiirler yayınlatması kendisinin Almanya´da komünizm propagandası yaptığı iddialarını zayıflatmaktadır. Ayrıca Sabahattin Ali bazı yorumlarında Almanları sevmediği ve domuz değerinde gördüğü ifade edilmektedir.

Öğretmenlik hayatı ve soruşturmalar

Sabahattin Ali´nin Almanya dönüşü 1930 yılının Mart ayı ortalarına denk gelmektedir.Türkiye´ye döndükten sonra İstanbul Yüksel Muallim Mektebi´nde yatılı okumakta olan Nihal Atsız, Pertev Naili Boratav, Orhan Şaik Gökyay, ve Nihad Sâmi Banarlı gibi arkadaşlarının yanında kalmıştır. Daha sonra bu okulun müdürü olan Hamit Ongusu´nun da yardımıyla Bursa´nın Orhaneli ilçesine ilkokul öğretmeni olarak atanmıştır. Aynı yılın eylül ayında ise Gazi Terbiye Enstitüsü´nde açılan Almanca yeterlilik sınavına girmiş, ardından da Aydın Ortaokulu´na Almanca öğretmeni olarak atanmıştır. Burada komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla hakkında soruşturma açılmıştır. 25 Mayıs 1931 tarihli Vakit gazetesi haberinde Sabahattin Ali´nin de dahil olduğu bazı kişilerin mahkeme için İstanbul´a sevkedildiği yazmaktadır. Aynı gazete 27 Mayıs 1931 tarihinde ise Sabahattin Ali´nin gayr-i mevkuf (tutuksuz yargılanma) yargılanacağını yazmıştır. Fakat daha sonra soruşturmalar derinleştirilmiş ve kendisinin tutuklu yargılanmasına karar verilmiştir. 9 Eylül 1931 tarihine kadar Aydın Hapishanesi´nde tutuklu kalmıştır. Serbest kaldıktan 21 gün sonra Konya Ortaokulu´na Almanca öğretmeni olarak atanmıştır.

       Sabahattin Ali Yozgat´da iken Nahit hanıma, Almanya´da iken Frolayn Puder´e^[23]Aydın´da iken bir miralayın kızına ve Konya´da Melahat Muhtar adlı öğrencisi ile Muhsine adındaki bir şarkıcıya büyük sevgi beslemiş/aşık olmuştur. Bu kişilerden Melahat Muhtar adlı öğrencisine duyduğu ilgi ise karşılık bulmuştur. Melahat Muhtar´a atfen "Çocuklar Gibi" adlı şiiri yazmıştır. Bu şiirde eski aşklarını birkaç günlük iptilalar (düşkünlükler) şeklinde yorumlamıştır.^[26] Sabahattin Ali bu sevgisinden İstanbul´daki arkadaşı Pertev Naili Boratav´a yazdığı mektuplarda bahsetmiştir.^[27] Fakat Sabahattin Ali´nin bu sevgisi ilerleyen dönemlerde tutuklanması ile yarım kalmıştır. Bir toplantıda okuduğu şiir ile Türk devlet yöneticilerini (Atatürk ve İsmet İnönü) yerdiği iddiasıyla 22 Aralık 1932 tarihinde tutuklanmıştır. Tutuklanmasına sebebiyet veren şiiri "Hey anavatanından ayrılmayanlar" şeklinde başlamaktadır. Bu şiiriyle Mustafa Kemal Atatürk´ü tahkir ettiği (TDK:aşağılamak, onur kırmak) gerekçesiyle Konya Asliye Ceza Mahkemesi tarafından 1 yıllık cezaya çaptırılmıştır. Fakat daha sonra davaya temyizde iki ay daha eklenmiş ve ceza 14 aya çıkmıştır. Sabahattin Ali Konya Cezaevi´nden Ayşe Sıtkı´ya yazdığı bir mektubunda bu olaylardan şöyle bahsetmiştir:

Sabahattin Ali 22 Aralık 1932´de tutuklanmasından sonra 29 Nisan 1933 tarihinde 1249 sayılı kanun sonucunda memurluktan kaydı silinmiştir. Kendisi daha sonra Konya´dan Sinop Cezaevi´ne gönderilmiştir. Bir iddiaya göre hapishane müdürü Cevat Bey, Sabahattin Ali´yi cinayetten tutuklu olan Mehmet Kuşüzümü adlı kişiye emanet etmiştir. Yazar ile aynı koğuşta yatan bu kişi, Sabahattin Ali´nin cezaevinde geceleri sürekli okuduğunu, gündüzleri ise bir sandık üzerinde yazı yazdığını söylemiştir. Sabahattin Ali bu cezaevinde edindiği tecrübe ve gözlerini: Bir Şaka, Kanal, Kazlar, Bir Firar, Katil Osman ve Çaydanlık adlı hikayelerinde kullanmıştır. Sinop´taki koğuş arkadaşı Hüseyin Kuşüzümü, bir hatırasını anlatırken; "(...) sonradan okuduğum Katil Osman hikayesi aynen olmuştur. Yazdıkları doğru. Osman, biz içerde iken kahvede bir adam öldürüp gelmişti. Çelimsiz bir çocuktu, iddia üzerine adam vurmuş. Sabahattin Ali 10 ay yedi gün süren tutukluluğunun ardından Cumhuriyet´in 10. kuruluş yıldönümü sebebiyle çıkan genel aftan yararlanarak serbest kalmıştır.^[

kendisine lanse edilen komünist sıfatının doğru olmadığını ispat edebilmek için yazılar yazdığını ve Esirler adlı oyununun Halkevleri tarafından sahneye konacağını söylemiştir. Göreve atanabilmek için beklerken arkadaşı Ayşe Hanım´a yazdığı mektubun sonuna bir not bırakarak kendisine evlenme teklifi eder. Ayşe Hanım ise 22 Şubat 1934 tarihli mektubunda Sabahattin Ali´nin bu teklifini şaka olarak niteleyerek "yazdıklarında ciddi olduğunu düşündüysen büyük çocukluk etmişsin" şeklinde cevap verir. Teklifine olumsuz cevap alan Sabahattin Ali,Atatürk´den izin alınarak önce geçici olarak Ortatedrisat Şube Müdürlüğü´ne, ardından da asli olarak Milli Talim ve Terbiye´de 25 lira maaş karşılığında atanır.

Aliye Hanım´la evlenmesi

Sabahattin Ali´nin eski sevdiklerinden Nahit Hanım Halil Vedat Fıratlı ile evlenmiş, arkadaşı Ayşe Hanım da evlilik teklifine red cevabı vermiştir. Aliye Hanım´la ise 1932 yazında İstanbul´da eczacı Salih Başotaç´ın evinde tanışmıştır. Kendisiyle yaptığı evlilikte Başotaç ailesinin etkisi büyük olmuştur.^[32] Aliye Hanım´ın ailesi Sabahattin Ali´nin poliste sicil kaydının bulunduğunu gerekçe göstererek evliliğe mesafeli yaklaşmıştır. Fakat sonradan Aliye Hanım´ında isteği ile evliliğe izin vermişlerdir. Daha sonraları Sabahattin Ali nişanlısından gelen fotoğrafa karşılık olarak bir mektup yazarak "Değirmen" ile "Dağlar ve Rüzgar" adlı kitaplarını göndermiştir. İkilinin nikahları ise 16 Mayıs 1935 tarihinde Kadıköy Evlendirme Dairesi´nde kıyılmıştır. Sabahattin Ali ve eşi nikahtan sonra Ankara´ya gitmişler ve buradaki düğünün ardından Ulus´ta bir apartman dairesine yerleşmişlerdir. Sabahattin Ali ilerleyen dönemlerde "mümeyyizlik" görevinden başka bir göreve atanmış, ayrıca da bir ortaokulda Almanca dersleri vermiştir. Bu dönemlerde maddi açıdan rahatlayan Sabahattin Ali, Varlık´da Kağnı, Arap Hayri, Pazarcı adlı hikayelerini yayınlamış, Knut Hamsun, Liam O´Flaherty ve Panteymon Ramanof´tan tercümeler yapmış; "Ayda Bir" adlı dergide ise Kamyon, Bir şaka, Apartman, Arabalar Beş Kuruşa ve Düşman adlı öykülerini yayınlamıştır.

          Sabahattin Ali´nin Edirne´ye gitmekteki amacı peynir taşımak değil, Bulgaristan sınırını aşarak Avrupa´ya ulaşmaktır. Kendisine yasal yollardan pasaport verilmediği için kaçak yollarla bu amacına ulaşmak için çalışmıştır. Bulgaristan sınırını denemeden önce de Suriye sınırından kaçmak istemiş fakat başarılı olamamıştır. Avrupa´ya kaçmak istediği dönemler ise hakkındaki davaların aleyhinde seyrettiği zamanlardır.

Sabahattin Ali evinde kaldığı M.Ali Cimzoz´la vedalaşırken asıl amacını söylememiştir. Çünkü Cimzoz´un MİT ajanı olduğundan şüphelenmektedir. Avrupa´ya kaçış için kendisine yardım edecek kişi Üsküdar Paşakapısı Cezaevi´nden Berber Hasan´dır. Berber Hasan, Sabahattin Ali´yi Ali Ertekin´le tanıştıran isimdir. Sabahattin Ali´ye rehberlik edecek Ali Ertekin eski bir subaydır ve silah çalmak suçundan ordudan ihraç edilmiştir. Sabahattin Ali ve Ali Ertekin tanıştıktan bir süre sonra Kırklareli´ne doğru kamyonla yol alırlar. Kamyonda ilk başta üç kişi olsalar da daha sonradan şoför Salim´i bırakıp beraber yol almışlardır. Ali Ertekin´in Kırklareli Cumhuriyet Savcılığına verdiği ifadeye göre: Sabahattin Ali´nin kendisine sınırı geçtikten sonra Bulgaristan ve Rusya´da çalışmalar yaparak Türkiye´dekomünist bir ihtilal çıkaracağını söylediğini ve konuşmalarından onun kötü bir insan olduğunu düşündüğünü söylemiştir. Nokta dergisindeki bir röportajında ise yol boyunca Sabahattin Ali´yle tartıştıklarını söylemiştir. İlerleyen vakitlerde ise Sabahattin Ali´yi kitap okuduğu sırada elindeki bir sopayla kafasına defalarca vurarak öldürmüştür. Öldürmesine gerekçe olarak da milli hislerini tahrik ettiğini öne sürmüştür. Ayrıca Ali Ertekin´in Millî İstihbarat Teşkilatı mensubu olduğu da iddia edilmektedir.

Bedenini bir çoban bulmuş ve 16 Haziran 1948 günü jandarmaya giderek durumu bildirmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda ölünün kimliği teşhis edilememiştir. Bu dönemlerde İstanbul polisi Bulgaristan´a adam kaçıran bir şebekeyi yakalamıştır. Sabahattin Ali´yi öldüren Ali Ertekin´de bu şebekenin mensubudur ve yakalanınca Sabahattin Ali´yi öldürdüğünü itiraf etmiştir. Ali Ertekin idam cezasıyla yargılanmasına rağmen dört yılla hüküm giymiş, kısa bir süre sonra da serbest kalmıştır.^[50]Sabahattin Ali´nin cesedi üzerinden çıkan giysilerle Ali Ertekin´in verdiği bilgiler doğrultusunda ele geçirilen eşyaları yakın çevresi tarafından teşhis ettirilmiştir. Bu dönemlerde ölümü üzerine farklı spekülasyonlar yapılmış ve yazılı medyada yaşayıp yaşamadığına dair farklı iddialar yer almıştır. Ayrıca ölüm şekli ve ölüm yerine yönelik olarak da farklı iddialar mevcuttur.^[51]Rasuh Nuri İleri Sabahattin Ali´nin sınırı geçtiğini sandığını bir yerde yakalanıp ardından da Kırklareli´nde yargılandığı sırada işkenceden öldüğünü öne sürmektedir. Yalçın Küçük ise Rasuh Nuri İleri ve Kemal Bayram Çukurkavaklı´nın "işkencede öldü" iddiasını "kahrolası bir köylü ideolojisi" ile öne sürüldüğünü belirterek: Sabahattin Ali´nin kaçakçı şebekesine karşı emniyetle işbirliği yaptığını ve sınırda çıkan bir çatışmada öldüğünü iddia etmektedir. Yalçın Küçük´ün diğer bir iddiası ise Sabahattin Ali´yi Ali Ertekin´in öldürmediği ve suçun onun üzerine kaldığı yönündedir. Sabahattin Ali´nin ölümünün siyasi nedenlerden olduğunu savunanlar da vardır. Arkadaşı Aziz Nesin ise Sabahattin Ali´yi MİT´in öldürmediğini belirterek "kişisel kusurları yüzünden" ölüme gittiğini söylemiştir.

Sabahattin Ali ilk yıllarında sanatı: "İçinde yaşanan cemiyet şartlarının şuurlu veya şuursuz bir ifadesi" olarak yorumlamıştır. Daha sonra da sanatın yalın bir yansıtma işi olmasına karşı çıkarak "sanatın bir maksadı olmalı" değerlendirmesinde bulunur. Mustafa Reşit´le yaptığı bir konuşmada ise sanatın insanı yükseltmek ve daha iyiye götürmek dışında bir maksadının olmadığını vurgulamıştır. Kendisi dönemin sanatkârlarını değerlendirirken onları "eski gazelhanlar" veya "sahib-i mezak" şeklinde değerlendirmiş: Halktan yana olmayan eserler verdiklerini, yüksek zümreye hitap ettiklerini ve zamanla unutulup gideceklerinden bahsetmiştir. Yeni edebiyatçıların da kalıcı olabilmeleri için realist olmaları gerektiğini söylemiştir.^[58] 1938 yılında kendisiyle yapılan bir söyleyişi de ise şiir hakkında "Bence şiirin eskisi yenisi yoktur. İyi şiir, muhakkak ki insana bir şey ilave eder, bu şey bazen tez olur, bazen bizim manen daha genişlememizi temin eden bir heyecan olur."´ ifadelerini kullanmıştır. Sabahattin Ali öykü ve roman gibi türlerde kalıcı olabilmek için seçilen karakterlerin canlı olmasını ve konuların güncelliğini yitirmeyecek türden olması gerektiğini savunmuştur. Edebi eserler üzerine yapılan eski-yeni tartışmasını ise lüzumsuz olarak değerlendirmiş: Eserlerin iyi-kötü ölçeğinde değerlendirilmesi önerisinde bulunmuştur. Bu önerisine örnek olarak da yeni ve kalitesiz yazarlar yerine eski ve kaliteli yazarların okunacağını, hatta kendisinin Fuzûlî ve Şeyh Galip gibi isimleri okuduğunu söylemiştir. Yaşar Nabi Nayır´a gönderdiği bir mektubunda ise Orhan Veli Kanık´ın öncülüğünü yaptığı Garip hareketinihalktan uzak, lüzumsuz ve anlaşılmaz olarak değerlendirmiştir. Dilde sadeliğe de büyük önem verem Sabahattin Ali, bu düşüncesini eserlerine de yansıtmıştır. Dergide yazdığı bazı öykülerinin kitap olarak toplatılmasından sonraki hali daha sade bir görünüme sahiptir. Ayşe Sıtkı´ya yazdığı bir mektubunda da bazı hikayelerini sadeleştirme gereği duyduğunu yazmıştır.^]Dilde sadeleşmeyi destekleyen Sabahattin Ali, Öz Türkçe´de aşırıya gidilmesine de karşı çıkarak: Dile yerleşen, oturan ve kalıplaşan kelimelerin kullanılmasını gerektiğini Melahat Togar´a yazdığı bir mektubunda belirtmiştir.

Sabahattin Ali´nin üç romanı önce tefrika edilmiş ardından da kitap olarak yayımlanmıştır. İlk romanı olan Kuyucaklı Yusuf´un gazetelerdeki tefrikası zaman zaman kesintiye uğramıştır. Roman, Tan gazetesinde tamamı tefrika edildikten sonra kitap olarak ilk kez 1937 yılında basılmıştır. İçimizdeki Şeytan adlı romanı Ulus gazetesinde 87 bölüm şeklinde tefrika edilmiş, 1940 yılında ise kitap olarak basılmıştır. Hakikat gazetesinde tefrika edilen Kürk Mantolu Madonna romanı ise Büyük Hikâyebaşlığı altında toplamda 50 gün olmak üzere 48 sayı şeklinde tefrika edilmiştir. Romanının yazılış zamanı Sabahattin Ali´nin ikinci kez askere alındığı döneme denk gelmektedir. Sabahattin Ali bu romanına, İstanbul´da bulunan Büyükdere asker çadırında başlamıştır ve romanını günü gününe yazıp gazeteye göndermiştir. Yedi Meşaleci Cevdet Kudret Solok, Sabahattin Ali´nin bu romanı için Lüzumsuz Adam başlığını düşünüp sonra da vazgeçtiğini dile getirmiştir. Pertev Naili Boratav ise Sabahattin Ali´nin Kürk Mantolu Madonna´yı ilk önce bir öykü olarak yazdığını dile getirip başlığını da Yirmi Sekiz şeklinde koyduğunu ve öykünün ilk sayfasını da kendisine gösterdiğini dile getirmiştir.^[23] Sabahattin Ali´nin Kürk Mantolu Madonnaromanı, 2016 yılında Maureen Freely ve Alexander Dawe tarafından "Madonna in a Fur Coat" başlığı altında İngilizceyeçevrildi.^[63]

Sabahattin Ali´ye ait romanlarda ilk olarak bireysel temalar ön plana çıkmıştır. İşlediği bireysel konular sevgi ve aşk kavramlarıdır. Bu kavramlardan sonra ikinci olarak evlilik teması üzerinde yoğunlaşmıştır. Eserlerinde diğer öne çıkan konular ise sosyal sorunlar, iletişimsizlik ve yalnızlıktır. Sosyal ve toplumsal konuları işlerken köylü, işçi, mesai arkadaşı, esnaf vememur gibi sıfatlara sahip olan karakterleri seçmiştir. Aydın kesim insanlarına değindiği romanlarında ise eleştirel ve realistbir tavır sergilemiştir. İçimizdeki Şeytan adlı romanı aydın kesime ait eleştirel ifadelerinden izler taşımaktadır.

Yazara ait Kuyucaklı Yusuf romanında aşk teması ön plana çıkmaktadır. Evlilik ile Anadolu´nun sosyal ve ekonomik yapısı dikkat çeken diğer temalardır. İçimizdeki Şeytan ve Kürk Mantolu Madonna romanlarında da öne çıkan tema aşk ve evlilik olmuştur. Bu evlilikler genelde sağlık bir şeklide yürümeyen bir görünüme sahiptir. Yazara ait üç romanın sonu birbirlerine oldukça benzemektedir: Kürk Mantolu Madonna´da Maria Puder ve Kuyucaklı Yusuf´da Muazzez karakteri romanın sonunda ölen kişiler olurken, İçimizdeki Şeytan´´da ise Macide son olarak Bedri´ye yönelmektedir. Romanlarındaki yozlaşma konusu ise daha çok kırsal kesimde ele alınmıştır. Kuyucaklı Yusuf´daki Şahinde, Hacı Etem, Şakir ve Hilmi Bey; bir tür toplumsal yozlaşmanın örneğidir. Aydın kesimdeki yozlaşmalara ise İçimizdeki Şeytan romanında değinmiştir. Romanda Ömer´in yakın çevresi belirli bir eğitim görmüş ve çeşitli sıfatlara sahip kişilerdir fakat davranışları sahip oldukları eğitim ve sıfatları gölgelemiştir.

Sabahattin Ali, romanlarındaki kişileri konunun geçtiği mekanlara göre seçmiştir. Kuyucaklı Yusuf´da köylüler, kasabalılar,memurlar; İçimizdeki Şeytan´da yazar, öğretmen ve profesör gibi sıfatlara sahip kişiler; Kürk Mantolu Madonna´da ise Raif Bey´in çalıştığı yerdeki arkadaşları, Almanya´da tanıştığı kişiler ve aşık olduğu Maria Puder onun roman kadrosunu oluşturur.Kuyucaklı Yusuf romanı en geniş karakter kadrosuna sahip romanıdır. Üç romanında, Yusuf, Ömer ve Raif Efendi ana erkek kahramanlardır. Sabahattin Ali romanlarında erkek karakterler daha ön plandadırlar fakat bu kişiler güçlü ve etkin bir görünüme sahip değillerdir. Romanlarındaki ana erkek kahramanların ortak özellikleri: bulundukları çevreye uyum sağlayamamış kişiler olmalarıdır. Kısa sürede ciddi değişimler yaşayan bu karakterler olayları yönlendirmede güçlük çekmektedirler. Buna örnek olarak; çözümü yakın çevresindekileri öldürmekte bulan Yusuf veya soğuk havalarda saatlerce sokaklarda gezen Raif Bey karakteri verilebilir.

Roman konularındaki zaman dilimi farklılıklar göstermektedir. Kuyucaklı Yusuf romanı: "1903 yılı sonbaharında eşkıyalar Kuyucak köyünü basmıştır." cümlesiyle başlamakta ve 1903-1915 yılları arasında yaşanan olaylar anlatılmaktadır. AyrıcaYunan İşgaline karşı seferberlik ilan edilmesi bu romandaki zaman kavramlarına örnek verilebilir. Romanda olaylar ileriye doğru anlatılır ve özet yöntemiyle de zamanlar arasında geçiş yapılır. Sabahattin Ali´nin bu romanındaki bazı cümleler kesin tarihler belirtirken bazı cümleleri ise herhangi bir tarih belirtmez fakat kıyaslama yapılan iki zaman arasındaki süre verilir. Romanda geçen "Yusuf Kuyucak´tan çıkalı altı sene olmuştu" cümlesi, yazarın tarih vermeden zamanlar arasındaki farkı belirtmesine örnek olarak gösterilebilir. Romanın son kısımlarında Yusuf´un evdeki herkesi öldürmesi olayı yaklaşık iki dakika içerisinde gerçekleşir. İçimizdeki Şeytan romanındaki gelişmeler ise yaklaşık üç ile beş ay arasında gerçekleşir. Macide´nin bir mektubunda kullandığı "üç ayı geçen beraber hayatımız" ifadesi, romandaki zaman aralığı hakkında bilgi verir. Kürk Mantolu Madonna romanı ise ileriye doğru yazılmamış olup, geriye doğru giden bir anlatıma sahiptir. Bu romandaki zaman aralığı da tıpkı Kuyucaklı Yusuf´da olduğu gibi 12 ile 15 yıl arasındadır.

Romanlarındaki olayların geçtiği mekanlar birbirlerine göre farklılık göstermektedir. Kuyucaklı Yusuf romanındaki mekan bir kasabayken, İçimizdeki Şeytan romanında ise İstanbul gibi büyük bir kenttir. Bu romanda deniz kenarı ve cadde kaldırımları da seçilen mekanlardandır. Roman karakterlerinden Macide´nin Balıkesirli olmasından dolayı bu şehirden de kısaca söz edilmektedir. Balıkesir´de geçen olaylar genellikle Macide´nin gittiği okullarda geçer. Kürk Mantolu Madonna romanında ise mekan olarak Almanya´nın Berlin kenti seçilmiştir. Romanın sonlarına doğru ise olaylar Ankara´da geçmektedir. Ankara´da tren istasyonunda geçen kısımlar Maria Puder´in akıbeti hakkında bilgiler verir. İlk romanı olan Kuyucaklı Yusuf´da ise olaylar Kuyucak köyünde başlayıp Edremit´de devam eder. Bu romanındaki diğer mekanlar ise Burhaniye ilçesi ve Yusuf´un tahsildarlık yaptığı köylerdir. Romandaki Yusuf karakteri zaruri olarak ayrıldığı Kuyucak köyüne büyük bir özlem duymaktadır fakat romanın ilerleyen bölümlerinde Yusuf´un bu özleminden daha az söz edilmektedir. Kuyucaklı Yusuf romanı bir köy kasabasında geçtiği için bu romandaki doğa kavramı yazar tarafından mekan olarak da seçilmiştir. Yusuf doğaya ve toprağabağlı, bağa ve bahçeye de fazlasıyla meraklı bir köy insanıdır. Romanda bağ ve bahçeler karakterlerin toplu olarak bulunduğu yerlerdir.^[64]

Sabahattin Ali´nin 1935´de çıkardığı ilk öykü kitabı Değirmen´de 16, 1936´daki Kağnı´da 13, 1937´deki Ses´de 5, 1943´dekiYeni Dünya´da 13 ve 1947´deki Sırça Köşk´de 13 öykü olmak üzere toplamda 60 öyküye sahiptir. Ardından da son kitaplarında 4 öykü daha yayınlayarak bu sayıyı 64´e çıkarmıştır. Romanlarında olduğu gibi öykülerinde de dönemin siyasi vesosyal özelliklerini görmek mümkündür. Öykülerindeki temel kavramlar sevgi, aşk ve kırsal kesim sorunlarıdır. Değirmen,Viyolonsel, Kırlangıçlar, Kurtarılamayan Şaheser, Bir Cinayetin Sebebi, Komik-i Şehir, Sarhoş, Arap Hayri, Gramofon Avrat,Köstence Güzellik Kraliçesi, Yeni Dünya, Hanende Melek, Hasanboğuldu, ve Sırça Köşk adlı öykülerinin genel konuları sevgi ve aşk olmuştur. Ayran, Asfalt Yol, Bir Orman Hikayesi, Candarma Bekir, Değirmen, Bir Firar, İki Kadın, Kafa Kağıdı,Kanal, Kamyon, Kazlar, Ses, Sıcak Su ve Sulfata adlı öykülerinde ise kırsal yaşam ve kırsal yaşamın sorunlarına değinmiştir. Kırsal kesimi işlediği öykülerinde çeşitli toprak ve miras kavgaları gibi nedenlerden dolayı işlenen cinayetlere de yer vermiştir.

Sabahattin Ali öykülerinde öne çıkan konulardan birisi de hapishaneler olmuştur. Çeşitli dönemlerde, farklı sebeplerden dolayı hapishaneye giren Sabahattin Ali; bu yaşantısını öykülerine de yansıtmıştır. Bir Şaka, Candarma Bekir, Duvar, Kazlarve Katil Osman adlı öykülerinde hapishane yaşamı ve mahkumlar konusu üzerine durmuştur. Türk edebiyatında toplumcu gerçekçi kişilerin başında gelen Sabahattin Ali, öykülerindeki karakterleri tasvir yoluyla anlatarak iyi veya kötü yanlarını ortaya koyar. Öykülerindeki tasvirler romanlarında olduğu gibi uzun ve ayrıntılı değildir.

Öykülerindeki karakterler ilk zamanlar hayvanlar olurken daha sonra çeşitli insan tiplerini karakter olarak seçmiştir.Kırlangıçlar ve Bahtiyar Köpek adlı öykülerinde karakter olarak hayvanlar daha ağır basmaktadır. Kırlangıçlar adlı öyküsünde hiçbir insan karakteri bulunmaz, Sabahattin Ali bu eserinde birbirine aşık olan iki kırlangıcın hikayesini anlatmıştır. Bahtiyar Köpek adlı eserinde insanlar bulunsa bile asıl önemli rolü köpek karakterine vermiştir. İnsanları ve insan ilişkilerini ön plana çıkardığı öykülerinde ağırlıklı olan karakterler; erkeklerdir. Eserlerindeki erkek karakterleri daha hırslı ve daha yoğun düşünen tipler olup genellikle işsiz durumdadırlar. Öykü karakterlerde en fazla ortaya çıkan meslek grubu memurlardır. Köyde geçen öykülerinde daha çok ağa, imam, muhtar ve köylü insanı gibi karakterler öne çıkar. Kırsal kesimi anlattığı öykülerinde, halkın tarlasını ve mahsullerini yöneten köyün ağaları olmuştur. Ağalar gerekirse cinayet işletir ve suçu başka birisinin üzerine yıkar. Hapishane öykülerinde ise: cezaevi müdürü, jandarma ve gardiyan gibi karakterler ön plandadır.

Sabahattin Ali öykülerinde kadın karakter sayısı ise azdır ve genellikle kadınlar ikinci plandadır. Öykülerindeki kadınlar, tarlada ve bahçede çalışan; çamaşırla ve ev hizmetiyle uğraşan tiplerdir. Köy öykülerindeki kadınlar evlerine ve eşlerine bağlıdır. Sabahattin Ali Kazlar öyküsünde hapiste olan eşini rahat ettirebilmek için komşusunun kazını çalan kadının hapse düşmesi olayını anlatır. Öykülerinde güçlü ve çekici görünen kadın sayısı az da olsa vardır. Bu kadınlar genellikle toplumca yadırganan yönleriyle ele alınmaktadır. İstanbul´da geçen öykülerinde ise güzel ve varlıklı kadınlara rastlanır. Öykülerindeki çocuklar ise genellikle bir fon değerindedir.

Öykülerindeki memur karakterleri genellikle yoksul, geçim sıkıntısı yaşayan, silik ve etrafınca fazla önemsenmeyen insanlardır. Her kademedeki memurlar adil değillerdir ve genellikle eli güçlü olanın yanında dururlar. Bir dönem Almancaöğretmenliği de yapan Sabahattin Ali, öykülerinde öğretmenlere de yer verir. Öğretmenlerin iyi yanlarını daha çok göstermekle beraber olumsuz yanlarına da değinmiştir. Doktor karakterleri ise genellikle çıkarcı ve duyarsız bir görünüm verirler. Böbrek adlı öyküsünde doktorların nasıl anlattığını görmek mümkündür.

Öykülerindeki mekanlar ağırlıklı olarak Anadolu ve İstanbul´dur. Yurt dışında geçen öykülerine örnek olarak Köstence Güzellik Kraliçesi adlı yapıtı verilebilir. Bu yapıt Romanya´da başlar ve Berlin´de devam eder. Bir Gemici Hikayesi adlı yapıtında ise makan olarak Kızıldeniz (Şap Denizi) ve Akdeniz kıyısında bulunan Port Said kentinin adı geçmektedir.Viyolonsel adlı öyküsü, bir gemi kazası sonucunda gelişir ve Afrika´nın sığ bir ormanında geçer. Sabahattin Ali´nin Anadoluanlayışı genellikle Orta Anadolu ve Ege Bölgesi ile sınırlıdır. Bu sınırlamayı Kuyucaklı Yusuf adlı romanında da görmek mümkündür. Ayran, Bir Orman Hikayesi, Hasanboğuldu, Kırlangıçlar, Köpek ve Ses adlı öykülerinde ise makan olarak doğakavramı öne çıkar. Kapalı mekanlara ise hastane, otel, han ve cezaevleri örnek gösterilebilir.

Öykülerindeki dilin sade bir görünümü vardır. Romanlarında sık rastlanan ve günümüzde çok kullanılmayan ifadelere öykülerinde daha az rastlanır. Karakterleri konuştururken yerel ifadeler ve şive özelliklerini vermeyi zaman zaman tercih etmiştir. İçimizdeki Şeytan romanındaki Türkçeyi iyi düzeyde konuşamayan ev sahibi Rum kadında bunu görmek mümkündür. Karakterlerin yerel ağızlarını yansıtırken ölçülü bir üslubu tercih etmiştir. Öykülerine yerel olarak ifade edilebilecek argo sözcüklerde vardır. Çakıcının İlk Kurşunu adlı yapıtında Ege Bölgesi´ne ait yerel izlenimler görmek mümkündür. Yapıtlarında sade ve yalın bir dili seçen Sabahattin Ali, kendi yazın döneminde Türkiye´de harf inkılabıgerçekleşmiştir. Türk dilindeki değişimler onun eserlerine zamanla yansımıştır. Günümüzde Yapı Kredi Yayınları tarafından basılan Sabahattin Ali eserlerinde, kullanımı azalmış olan kelimelerin bugünkü karşılıkları okurlara verilmiştir. Müddeiumumi(savcı), esbab- ı muhaffefe, istihfaf etmek, istiğna, münferit, zaviye, aksata, nefis itikadı, hamakat, taalluk etmek, iktifa, zevat, atalet, hicap müdafaa, mayii, yeis, silsile, irtikap, mütalaa, tesellüm, tecessüs, mağmum, muvasalat, mükaleme ve kaime gibi sözcükler, Sabahattin Ali eserlerinde geçen yaygınlığını yitirmiş sözcüklere örnek verilebilir. Sabahattin Ali kendi şiir ve öykücülüğü hakkında şu ifadeleri kullanmıştır:

Şiir ve oyunları[

Sabahattin Ali´nin toplamda 70´den fazla şiiri vardır. Bu şiirlerinden 28 tanesini Dağlar ve Rüzgar adlı kitabında yayımlamıştır. Bu kitap Sabahattin Ali´nin 1931-1934 yılları arasında yazdığı şiirlerden oluşmaktadır. Ayrıca kitabın ön sözü de ona aittir. Kitapta bulunan: Dağlar, Rüzgar, Kara Yazı, Mayıs ve Unutamadım adlı şiirler daha önceden dergilerde yayımlanmış olan şiirleridir. Diğer şiirler ise ilk kez bu kitapta yayınlanmıştır. 1926-1928 yılları arasında yazdığı şiirlerden 21 tanesini iseKurbağanın Serenadı adlı defterde toplamıştır. Almanya´da eski harflerle yazılan bu defter, zamanla el değiştirmiş olup son olarak da Asım Bezirci tarafından muhafaza edilmiştir. Bu defterdeki 8 şiir daha önceden yayınlanmamış olan şiirleridir.

Yedi Meşaleciler topluluğundan Yaşar Nabi Nayır, Sabahattin Ali´nin Dağlar ve Rüzgar adlı şiir kitabı için Hâkimiyeti Milliyegazetesinde: "Bu kitabın mümeyyiz vasfı halk edebiyatı tarzında bir deneme teşkil etmesidir. Sabahattin Ali´nin tecrübeli muvaffak neticeler vermiş. Ve bize, şiirleri doğrudan doğruya bir halk şairi elinden çıkmamış olduklarını hissettirmekle beraber, o tanıdığımız ve sevdiğimiz samimi edayı tattırabiliyor. Komplike imajlardan kaçınılmış olması, bu şiirlere büyük bir sadelik vermiş." ifadelerini kullanmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Şiirlerindeki temalar ise tıpkı romanlarında olduğu gibi sevgi ve aşk kavramları olmuştur. Hapishaneleri konu edinen şiirlerinde, hapishane yaşamının zorluğu üzerinde dururken aşk temasına ise tekrardan değinmiştir. Karamsarlık, bireysel yalnızlık, bunalma ve kaçış gibi konular da şiirlerinin diğer temalarıdır. Kişileri konu edinen şiirlere de sahiptir, bu kişiler: Babası Selahattin Bey, Mustafa Kemal Atatürk, Abdülkâdir Geylânî ve Ziya Gökalp´dir.

Sinop hapishanesindeyken Hapishane Şarkısı adını taşıyan 5 parçalık bir şiir bütünü oluşturmuştur. Bu şiirler birden beşe kadar numaralandırılmış şekildedir ve ilerleyen yıllarda ise Ahmet Kaya, Zülfü Livaneli ve Edip Akbayram gibi isimler tarafından bestelenmiştir.

Sabahattin Ali şiirleri üçlük, dörtlük ve daha değişik sayıda dizeden oluşan bentlerden oluşur. Rüzgar, Köprünün Çocukları,Köprünün Geceleri, Serserinin Ölümü, Kümeste Sabah adlı şiirler düz uyak biçiminde yazılmıştır. Gazel Naziresi, Terkib-i Bend Risalesi, Mesnevi başlıklı şiirlerinde Divan şiiri gelenekleri görülür. Üçlüklerle kurulan şiir sayısı 9, dörtlüklerle kurulan şiir sayısı 50, serbest ölçüdeki şiirlerinin sayısı 9´dur fakat bu 9 şiirden sadece Sokakta Kalan Adam adlı şiir ölçüsüz veuyaksız olarak yazılmıştır.

Gazel Naziresi, Terkib-i Benci Risalesi ve Mesnevi adlı şiirlerinde aruz ölçüsü kullanırken diğer 72 şiirinde ise hece ölçüsünütercih etmiştir. Genellikle hecenin 8´li kalıbıyla şiirler yazmıştır. Dağlar ve Rüzgar adlı kitapta bulunan şiirlerden biri hariç geriye kalan şiirlerin çoğu hecenin 8´li kalıbıyla yazılmıştır. Sabahattin Ali´nin tercih ettiği şiir kalıplarından bir diğeri ise 14´lü kalıptır, bu tarzda ise 20 şiir yazmıştır. Bu kalıpların dışında bazı şiirlerinde 7´1i, 11´li, 13´lü kalıpları kullanmıştır. Kurbağa adlı iki dizeden oluşan şiirde ise 17´li kalıbı tercih etmiştir. Öksüz Kız Masalı adlı şiirde ise 13´lü ve 8´li kalıpları beraber kullanmıştır.

Sabahattin Ali´ye ait Esirler adında yayımlanmış tek bir oyun mevcuttur. Bu oyun bir tablo ve üç perdeden oluşmaktadır veTürk tarihindeki Kürşad İhtilali´nden esinlenilerek yazılmıştır. Sabahattin Ali, Ayşe Sıtkı İhlal´e yazdığı mektuplarında bu oyundan sıkça söz etmiştir. Mektuplarında oyunu bitirdiğini ve Ayşe Sıtkı İhlal´e okuması için göndereceğini belirtmiştir. Bir başka mektubunda Esirler oyununu, Pertev Naili Boratav aracılığı ile Muhsin Ertuğrul´a verilmesini istemiştir. 15 Ocak 1934 tarihli bir mektubunda ise oyunun Ulvi Cemal Erkin tarafından bestelendiğini ve "Musiki Muallim" öğrencileri ile oynanmasının kararlaştırıldığı yazmaktadır.

Roman

• Kuyucaklı Yusuf (1937)
• İçimizdeki Şeytan (1940)
• Kürk Mantolu Madonna (1943)

Öykü

• Değirmen (1935)
• Kağnı (1936)
• Ses (1937)
• Yeni Dünya (1943)
• Sırça Köşk (1947)

Şiir

• Dağlar ve Rüzgâr (1934)
• Kurbağanın Serenadı (1937)
• Öteki Şiirler (1937)

Oyun

• Esirler (1936)